پسوريازيس چيست؟ پسوريازيس يك بيماري مزمن پوستي است كه نام آن از كلمه اي يوناني به معني «خارش» گرفته شده است. در اين بيماري ناحيهاي از پوست، ملتهب شده و برجسته ميشود، كه با قرمزي پوست و خارش همراه است و روي آن نيز پوستههاي نقره اي رنگ ديده ميشود. پوست سر، آرنجها و پشت بدن بيشتر در معرض اين بيماري قرار دارند. گاهي شدت پسوريازيس آنقدر خفيف است كه بيمار اصلاً از ابتلا به آن آگاه نيست. از سوي ديگر گاهي اين بيماري آنقدر شديد ميشود كه نواحي گستردهاي از بدن را ميپوشاند. خوشبختانه امروزه، پزشكان قادرند حتي شديدترين موارد پسوريازيس را نيز تحت كنترل درآورند. بيماري پسوريازيس مسري نيست و از شخصي به شخص ديگر منتقل نميشود ولي در افرادي كه يكي از اعضاي خانوادة آنها به اين بيماري مبتلا است، بيشتر بروز ميكند. شيوع اين بيماري بين 1 تا 2 درصد كل جمعيت ميباشد، بنابراين در ايران حداقل 600 هزار نفر به اين بيماري مبتلا ميباشند.
علت ابتلا به پسوريازيس چيست؟
علت ايجاد اين بيماري ناشناخته است ولي عامل وراثت در ابتلا به اين بيماري نقش مهمي دارد. با اينحال، تحقيقات اخير، به وجود نوعي ناهنجاري در فعاليت گلبولهاي سفيد در جريان خون اشاره ميكند كه ميتواند آغاز كنندة فرآيند التهاب در پوست باشد و موجب افزايش سرعت پوسته ريزي شود. سرعت ريزش سلولهاي پوست در اين بيماري گاهي به سه تا چهار روز يكبار هم ميرسد (يعني 5 تا 10 برابر سريعتر از حالت طبيعي). بيماران اغلب حدود 10 تا 14 روز پس از ايجاد بريدگي، خراشيدگي، سائيدگي و يا آفتاب سوختگي شديد در پوست، متوجه پيدايش ضايعات جديدي بر روي بدن خود ميشوند كه همان پسوريازيس است.
پسوريازيس ممكن است توسط عواملي نظير عفونتها، از جمله عفونت استرپتوكوكي حلق و همچنين بعضي از داروها مجدداً فعال شود. اين بيماري معمولاً در فصل زمستان به علت خشكي پوست و كاهش تابش نور آفتاب بوجود ميآيد. پسوريازيس به شكلهاي متعددي از نظر شدت، طول دوره بيماري، منطقه درگيري و اشكال پوستهها بروز ميكند.
علايم پسوريازيس
شايعترين علامت پسوريازيس به صورت برجستگيهاي كوچك قرمز رنگ است. بتدريج اين ضايعه بزرگتر شده و سطح آن پوسته پوسته ميشود. در حاليكه پوستههاي سطحي براحتي جدا شده و ميريزند، پوستههاي زيرين برداشته شوند، پوسته زير آنها دردناك شده و خونريزي خواهد كرد. بتدريج اين نواحي قرمز، رشد كرده و گاهي حتي كاملاً وسيع و چشمگير ميشوند.
پسوريازيس در نقاط مختلف بدن ميتواند به اشكال مختلفي ديده شود:
• آرنجها، زانوها، نشيمنگاه، ناحيه تناسلي، بازوها، پاها، پوست سر و ناخنها نواحي هستند كه بيش از ساير نقاط بدن به پسوريازيس مبتلا ميشوند. پسئريازيس معمولاً دو طرف بدن را به طور قرينه مبتلا ميكند.
• روي ناخنهاي مبتلا به پسوريازيس فرورفتگيهاي كوچكي به چشم ميخورد. ناخنها ممكن است شل يا ضخيم و خميده شوند. اصولاً درمان پسوريازيس ناخن مشكل است.
• پسوريازيس معكوس، زيربغل، پستانها و نواحي چيندار بدن در مجاورت كشالهران، نشيمنگاه و ناحيه تناسلي را مبتلا ميكند.
• پسوريازيس قطرهاي معمولاً كودكان و بالغين جوان را مبتلا ميكند. در اين نوع بيماري اغلب بدنبال يك گلو درد، از تعداد زيادي نقاط كوچك قرمز رنگ و قطره مانند پوشيده ميشود. اين بيماري معمولاً خودبهخود طي چند هفته تا چند ماه خوب شده و علايم آن محو ميشوند.
• حدود 30 درصد از بيماران مبتلا به پسوريازيس، دچار درد و التهاب به حدي است كه باعث ناتواني بيمار ميشود. در بعضي از افراد، در صورت گرفتاري شديد پوست، شد گرفتاري مفاصل هم افزايش مييابد. گاهي با بهبود ضايعات پوستي، از شدت درد مفاصل هم كاسته ميشود.
درمان پسوزياريس چگونه است؟
به علت شناخته نشدن علت بيماري، هنوز درمان قطعي براي اين بيماي وجود ندارد. روشهاي مختلف درماني براي بيماري پسوريازيس وجود دارد كه براساس سن بيمار، شدت و وسعت بيماري، سلامت عمومي بيمار و شرايط اقتصادي، اجتماعي او بايد درمان مناسبي براي بيماري انتخاب گردد. گاهي بيمار بتدريج به يك درمان مقاوم ميشود كه بايد درمان وي را تغيير داد و يا روش ديگري به عنوان مكمل به آن افزود. به هر حال درمان بيماري پسوريازيس بسيار طولاني بوده و نيازمند مراجعات مكرر به متخصص پوست ميباشد.
هدف از درمان، كاستن التهاب وكند كردن سرعت تقسيم سلولهاي پوست است. كرمهاي مرطوب كننده و لوسيونها با نرم كردن پوستهها به كنترل خارش كمك ميكنند. رعايت رژيمهاي غذايي خاص در درمان پسوريازيس تأثيري نداشته است.
معمولاً در مواردي كه بيماري محدود ميباشد، از داروهاي موضعي كه محتوي تركيبات كورتون، ويتامين D صناعي، قطران يا آنترالين هستند، استفاده ميشود. به اين داروها ممكن است استفاده از نور طبيعي آفتاب يا نور ماوراءبنفش نيز افزوده شود. در موارد خيلي شديد پسوريازيس، ممكن است نياز به مصرف داروهاي خوراكي همراه و يا بدون استفاده از نور درماني باشد.
اگر چه قرار گرفتن در معرض نور خورشيد به بسياري از بيماران در تخفيف علايم بيماري كمك مي كند، ولي بايد با احتياط زيادي مورد استفاده قرار گيرد. در برخي موارد ميتوان از اشعة ماوراءبنفش استفاده نمود.
درمانهاي مختلف پسوريازيس
• استروئيدها (كورتونها): كرمها، پمادها و لوسيونهاي محتوي داروهاي كورتوني ميتوانند به طور موقت پوست را تسكين داده و بيماري را در بسياري از افراد كنترل نمايند. از فرآوردههاي ضعيفتر در نقاط خيلي حساس بدن مانند ناحية تناسلي، كشالة ران و صورت استفاده ميشود. ولي براي كنترل بيماري در پوست سر، آرنجها، زانوها، كف دست و پا و تنه معمولاً نياز به مصرف فرآوردههاي قويتر ميباشد. گاهي لازم است روي پوستي كه پماد يا كرم به آن ماليده شده است با پوشش نايلوني مناسبي پوشانيده شود تا كرم حداكثر تأثير را بنمايد. اينگونه داروها بايد با دقت بسيار و حتماً تحت نظر متخصص پوست بكار بده شود، عوارض جانبي فرآوردههاي كورتوندار قوي عبارتند از: نازك شدن پوست،گشاد شدن عروق خوني، تخريب پوست و تغيير رنگ آن، قطع ناگهاني مصرف اين داروها موجب حادت رشدن بيماري خواهد شد. پس از ماهها درمان، ممكن است پسوريازيس نسبت به فرآوردههاي استروئيدي مقاوم شود.
• درمان پوست سر: درمان پسوريازيس پوست سر بستگي به شدت بيماري، بلندي موها و طرز زندگي بيمار دارد. طيف گستردهاي از شامپوها، روغنها، محلولها و اسپريها براي اين منظور تهيه شده است كه اكثراً محتوي قطران يا كورتون هستند. بيمار بايد از شستشوي زياد سر با شامپو و خراشيدن پوست سر خودداري كند.
• آنترالين: دارويي است كه بخوبي روي ضايعات صعب العلاج پسوريازيس اثر ميكند. اين دارو ميتواند موجب تحريك و رنگين شدن موقتي پوست و لباسها گردد.
• ويتامين D: امروزه، يك تركيبي صناعي ويتامين D به نام «كلسي پوترين» يا «كلسي پوتريول» وجود دارد كه فقط با نسخه قابل تهيه است. اين دارو براي بيماران مبتلا به پسوريازيس مفيد است و ميتواند همراه با ساير درمانها بكار برده شود. به منظور جلوگيري از بروز عوارض جانبي بايد به ميزان محدودي از اين دارو استفاده شود. ويتامين D معمولي كه مي توان آن را از هر داروخانه يا فروشگاهي خريداري كرد، هيچ ارزشي در درمان پسوريازيس ندارد.
• قطران: بيش از يكصد سال است كه قطران براي درمان پسوريازيس استفاده ميشود. با پيشرفت تكنولوژي، فرآوردههاي دارويي نيز بسيار پيشرفت كرده و همين طور استفاده از آنها راحتتر شده است. از فرآوردههاي قويتر براي درمان مناطق صعب العلاجتر استفاده ميشود. مشكل عمده اين تركيبات بوي ناخوشايند آنها است.
گاهي از قطران همراه با نور ماوراءبنفش به طور همزمان براي درمان پسوريازيس حاد استفاده ميشود. مدت تماس با نور ماوراءبنفش، بسته به نوع پسوريازيس و حساسيت پوست بيمار متفاوت است.
• نور درماني: نور خورشيد و نور ماوراءبنفش، سرعت رشد سلولهاي پوست را كند ميكنند، اگر چه نور خورشيد و نور ماوراءبنفش موجب پيري پوست، آب مرواريد و سرطان پوست ميشوند، ولي نور درماني در صورتي كه تحت نظر پزشك انجام شود ميتواند بيخطر و سودند باشد. بيماراني كه مبتلا به نور درماني در مراكز مجهزي داشته باشند كه اختصاصاً به همين منظور تجهيز شدهاند.
بيماران پسوريازيسي كه در آب و هواي گرم زندگي ميكنند ممكن است توصيه شود كه مستقيماً و با احتياط حمام آفتاب بگيرند. حتماً قبل از خود درماني با نور آفتاب طبيعي يا مصنوعي با يك پزشك متخصص پوست و مو مشورت كنيد.
• پووا (PUVA): زماني كه پسوريازيس به ساير درمانها جواب ندهد يا خيلي گسترده باشد، پووا درماني در 85 تا 90 درصد افراد مؤثر خواهد بود. نام اين روش درماني، از تركيب دو عامل درماني "Psoralen + UVA" اقتباس شده است. ابتدا به بيماران، دارويي به نام پسورالن داده ميشود سپس بيماران 1 تا 2 ساعت بعد با دقت و احتياط زياد تحت تابش حساب شده نوعي خاصي از پرتوهاي ماوراءبنفش (نوعA يا(UVA قرار ميگيرند. معمولاً 25 جلسه درمان در يك دورة درماني دو يا سه ماهه لازم است تا پوست كاملاً درمان شود. حدود 30 تا 40 جلسه درمان در سال لازم است تا پسوريازيس را تحت كنترل نگه دارد.
از آنجايي كه پسورالن در داخل عدسي چشم باقي ميماند و ميتواند موجب پيدايش آب مرواريد در عدسي چشم گرددۀ بيماران بايد حتماً از لحظة استفاده از پسورالن تا غروب آفتاب همان روز، از عينكهاي آفتابي كه جلوي نور ماوراءبنفش را ميگيرند استفاده كنند. همچنين بيماران بايد در طي درمان، پوست خود را از تابش نور آفتاب كاملاً محافظت نمايند.
پووا درماني اگر مدت خيي زيادي تكرار شود خطر ابتلا به پيري پوست، كك و مك و سرطان پوست را زياد ميكند. لذا تمام مراحل پووا درماني بايد تحت كنترل و نظارت متخصص پوست و مو انجام شود.
• متوتركسات: يك داروي خوراكي ضدسرطان است. زماني كه ساير داروها از درمان پسوريازيس ناتوان ماندند اين دارو نتايج بسيار درخشاني به بار مي آورد. از آنجايي كه مصرف اين دارو ميتواند عوارض جانبي خاصي بويژه عوارض كبدي به دنبال داشته باشد، انجام آزمايشهاي خون منظم همزمان با مصرف دارو ضروري است. حتي عكسبرداري از قفسه سينه با اشعه ايكس و در موارد نادر، نمونهبرداري از كبد نيز ممكن است لازم باشد.
ساير عوارض جانبي اين دارو عبارتند از ناراحتي معده، تهوع و سرگيجه. اين دارو به صورت قرص و آمپول موجود است و معمولاً يك بار در هفته مصرف ميشود.
• رتينوئيدها: اين داروها مشتق از ويتامين A بوده و به تنهايي يا همراه با نورماوراءبنفش براي درمان موارد شديد پسوريازيس تجويز ميشوند. عوارض جانبي آن عبارتند از: خشكي پوست لبها و چشمها، افزايش مقادير چربي خون و پيدايش زوايد خاري شكل در استخوانها، رتينوئيدهها (تيگازون و نئوتيگازون) نبايد توسط خانمهايي كه باردار هستند و باردار هستند و يا تصميم دارو دارند، استفاده شوند زيرا ميتواند موجب پيدايش ناهنجاريهاي جنيني مادرزادي در نوزادان آنها شوند. در زمان مصرف اينگونه داروها، مراقبت توسط متخصصين پوست و نيز انجام آزمايشهاي خون به صورت مرتب الزامي است.
• سيكلوسپورين: اين دارو تضعيف كننده سيستم ايمني بوده و معمولاً براي پيشگيري از پس زدن عضو پيوندي مصرف ميشود. در موارد شديد كه پسوريازيس به ساير درمانها پاسخ نداده باشد، ميتوان از اين دارو استفاده نمود. عوارض جانبي عمدة اين دارو شامل افزايش فشار خون و آسيب كليهها ميباشد، لذا بيماران بايد به طور مرتب تحت نظر باشند.
گرچه روش هاي درماني كه به آنها اشاره شد به تنهايي و يا همراه با يكديگر قادر به كنترل بيماري و بهبود چشمگير در اكثر مبتلايان به پسوريازيس ميباشند، ولي هيچ كدام بيماري را به صورت قطعي و دايمي شفا نميدهند. پزشكان و ساير متخصصين، دايم در حال آزمايش داروها و روشهاي درماني جديد هستند.
به ياد داشته باشيد كه پسوريازيس اگر چه آزار دهنده است ولي در صورت درمان مناسب و رعايت دستورات پزشكي، مي توان با آن كنار آمد و بيماري را كنترل كرد